Một cơ thể sinh học mà hệ miễn dịch tấn công lại chính các tế bào mới sinh ra, cơ thể đó sẽ chết vì ung thư hoặc suy kiệt. Tương tự, một xã hội mà đám đông dùng sự hung hãn để bịt miệng những tiếng nói trái chiều, xã hội đó đang tự sát.
Hôm nay, tôi sẽ cầm dao mổ xẻ TÂM LÝ CHỤP MŨ và chứng minh tại sao SỰ ĐỒNG THUẬN TUYỆT ĐỐI LÀ ÁN TỬ HÌNH CỦA VĂN MINH.
BẢN CHẤT CỦA TIẾN HÓA - ĐỘT BIẾN HAY LÀ CHẾT?
Hãy nhìn vào Sinh học – trụ cột đầu tiên của chúng ta. Tiến hóa hoạt động như thế nào? Nó hoạt động dựa trên Sự Đột Biến (Mutation). Khi DNA sao chép, nếu nó sao chép giống hệt 100% đời này qua đời khác, sinh vật đó sẽ mãi mãi là con vi khuẩn đơn bào. Chỉ khi có một "lỗi sao chép", một sự khác biệt, một sự "trái chiều" xảy ra, loài mới mới được hình thành, những đặc tính ưu việt mới xuất hiện.
Tư duy phản biện (Critical Thinking) chính là "Đột biến gen" của xã hội. Kẻ đưa ra ý kiến trái chiều, kẻ dám nói "Không" khi cả đám đông nói "Có", chính là kẻ đang tạo ra cơ hội tiến hóa cho cả cộng đồng.
Nhưng bản năng của bầy đàn là gì? Là sự an toàn. Là sự đồng nhất. Khi một con cừu đen xuất hiện, cả bầy cừu trắng sẽ hoảng sợ. Chúng coi sự khác biệt là mối đe dọa. Và phản ứng đầu tiên của não bộ nguyên thủy là: TIÊU DIỆT KẺ KHÁC BIỆT. Đây không phải là bảo vệ lẽ phải. Đây là cơ chế phòng vệ của những bộ não yếu đuối sợ hãi trước sự thay đổi.
LỊCH SỬ CHỨNG MINH - ÁP LỰC TẠO KIM CƯƠNG, BÌNH YÊN TẠO RÁC RƯỞI
1. Thời Chiến Quốc (Trung Hoa) - Lò Luyện Tư Tưởng: Tại sao thời kỳ loạn lạc nhất, máu chảy đầu rơi nhiều nhất lại sinh ra "Bách Gia Chư Tử" (Khổng, Lão, Mặc, Hàn, Pháp...)? Vì Áp lực sinh tồn cực đại. Khi các nước chém giết nhau, các vua chúa buộc phải tìm kiếm những tư duy mới, những giải pháp mới để tồn tại. Họ không thể dùng những lề thói cũ rích. Họ cần người tài, bất kể tư tưởng của kẻ đó quái dị thế nào, miễn là giúp quốc gia mạnh lên. Tranh luận nảy lửa sinh ra chân lý. Sự cọ xát giữa các hệ tư tưởng tạo ra nền tảng văn minh rực rỡ cho phương Đông suốt 2000 năm sau.
2. Đêm Trường Trung Cổ (Châu Âu) - Nhà Tù Tư Duy: Ngược lại, hãy nhìn Châu Âu ngàn năm tăm tối. Quyền lực tập trung tuyệt đối vào Giáo Hội. Chân lý chỉ có một: Lời Chúa (theo cách hiểu của Giáo hoàng). Bất cứ ai nói khác: DỊ GIÁO. Kết quả? Galileo bị quản thúc. Bruno bị thiêu sống. Khoa học dậm chân tại chỗ. Người dân sống trong ngu muội, bệnh dịch và đói nghèo. Sự "ổn định" của Trung Cổ là sự ổn định của Nghĩa Trang. Nơi mọi người đều "đồng thuận" nằm im dưới mồ.
3. Phục Hưng - Sự Nổi Loạn Của Trí Tuệ: Châu Âu chỉ hồi sinh khi những kẻ "phản nghịch" dám đứng lên thách thức Chúa Trời, thách thức Aristotle. Họ mổ xẻ tử thi (điều cấm kỵ), họ vẽ tranh khỏa thân, họ tuyên bố Trái Đất quay quanh Mặt Trời. Chính sự "trái chiều" đó đã đẻ ra Cách mạng Công nghiệp, đẻ ra y học hiện đại, đẻ ra chiếc smartphone bạn đang cầm trên tay.
Hòa bình và Đồng thuận giả tạo ru ngủ con người. Chỉ có Mâu thuẫn và Phản biện mới thúc đít nhân loại đi lên.
VĂN HÓA "CHỤP MŨ" - VŨ KHÍ CỦA NHỮNG KẺ BẤT LỰC VỀ TRÍ TUỆ
Quay trở lại thực tại ở Việt Nam và nhiều nơi trên thế giới. Khi bạn nêu ra một quan điểm khác biệt về lịch sử, về chính sách, về xã hội... ngay lập tức một đám đông hung hãn lao vào. Họ không dùng logic để bẻ gãy luận điểm của bạn. Họ dùng NHÃN DÁN.
"Thằng phản động!", "Thằng ba que!", "Thằng tự nhục!", "Thằng tây nội địa!"
Tại sao họ làm vậy? Dưới góc nhìn tâm lý học hành vi: Chụp mũ là biểu hiện cao nhất của sự lười biếng tư duy và hèn nhát.
Lười biếng: Để phản biện, bạn phải đọc sách, phải tìm dữ liệu, phải tư duy logic. Việc này tốn calo. Để chửi đổng và chụp mũ, bạn chỉ cần gõ phím theo phản xạ tủy sống. Việc này tốn ít calo. Bộ não của đám đông luôn chọn đường tắt. Dán nhãn "Kẻ thù" cho đối phương là cách nhanh nhất để phủ nhận giá trị của họ mà không cần tốn nơ-ron thần kinh.
Ngụy biện "Tấn công cá nhân": Khi không thể tấn công vào THÔNG ĐIỆP, kẻ yếu thế sẽ tấn công vào NGƯỜI ĐƯA TIN. Họ không chứng minh được bạn sai. Họ chỉ cần chứng minh bạn là "người xấu" (theo định nghĩa của họ) để đám đông không thèm nghe bạn nói nữa.
Hội chứng "Phòng Vang": Những kẻ này chỉ muốn nghe những gì lọt tai, những gì củng cố niềm tin mù quáng của họ. Bất cứ âm thanh lạ nào lọt vào cũng khiến họ bị "Dị ứng nhận thức". Để hết ngứa, họ phải loại bỏ kẻ gây ngứa.
Hậu quả: Xã hội trở thành một bầy cừu đồng ca. Ai cũng gật gù khen nhau, trong khi con tàu đang lao xuống vực thẳm mà không ai dám hét lên cảnh báo.
LỊCH SỬ MỘT CHIỀU VÀ SỰ THIẾN HOẠN TƯ DUY
Lịch sử một chiều - Đây là một thảm họa giáo dục.
Lịch sử, về bản chất, là Đa Chiều. Sự thật nằm ở giao điểm của nhiều góc nhìn.
Góc nhìn của kẻ thắng.
Góc nhìn của kẻ thua.
Góc nhìn của dân thường.
Góc nhìn của quốc tế.
Nếu chỉ dạy lịch sử theo kiểu "Ta thắng địch thua", "Ta thiện địch ác" tuyệt đối, chúng ta đang tạo ra những thế hệ Thương binh về mặt nhận thức. Họ nhìn thế giới với hai màu Trắng - Đen. Họ không hiểu được sự phức tạp của chính trị và quyền lợi.
Khi một đứa trẻ lớn lên với tư duy một chiều, nó sẽ mất khả năng:
Thấu cảm: Không đặt mình vào vị trí người khác được.
Dự báo rủi ro: Vì luôn tin mình đúng và vô địch, nên không nhìn thấy những nguy cơ tiềm ẩn.
Hội nhập: Khi ra biển lớn, gặp những luồng tư tưởng khác, nó bị sốc văn hóa, co cụm lại và trở nên cực đoan.
Một dân tộc mạnh là một dân tộc dám nhìn thẳng vào những trang sử tối tăm nhất của mình, dám thừa nhận sai lầm để sửa chữa. Người Đức mạnh vì họ dám nhìn thẳng vào tội ác Đức Quốc Xã. Nhật Bản mạnh vì họ dám cải cách Minh Trị, vứt bỏ những hủ tục phong kiến. Còn kẻ nào cứ khư khư ôm lấy hào quang quá khứ và bịt miệng kẻ chỉ trích, kẻ đó đang chuẩn bị cho sự sụp đổ của chính mình.
TƯ DUY CỦA SÓI ĐẦU ĐÀN - HÃY TÌM KẺ CHỐNG ĐỐI
Vậy, nếu bạn muốn thoát khỏi đám đông "Zombie chụp mũ" này, bạn phải làm gì?
1. Tôn thờ sự Phản biện: Đừng tìm kiếm sự đồng thuận. Hãy tìm kiếm sự thật. Khi bạn đưa ra một ý tưởng kinh doanh, đừng hỏi bạn bè: "Mày thấy tao giỏi không?". Hãy hỏi kẻ thù, hoặc những người ghét bạn: "Mày thấy tao ngu ở chỗ nào?". Chỉ có kẻ ghét bạn mới nhìn ra tử huyệt của bạn. Lời chê bai của kẻ thù giá trị gấp ngàn lần lời khen của bè bạn.
2. Tách biệt Cảm xúc và Logic: Khi nghe một ý kiến trái chiều (ví dụ: ai đó chê bai thần tượng của bạn, hoặc chê bai đất nước), đừng để máu dồn lên não. Hãy bật công tắc Logic: "Tại sao nó nói thế? Nó có dữ liệu gì? Có phần nào đúng trong lời nó nói không?" Nếu nó nói đúng, hãy nuốt cục tự ái vào trong và học hỏi. Nếu nó nói sai, hãy cười khẩy và bỏ qua. Đừng bao giờ chụp mũ lại nó. Đừng trở thành con thú mà bạn khinh bỉ.
3. Rèn luyện "Tư duy Thép" trước bầy đàn: Chấp nhận việc bị dán nhãn. Nếu bạn muốn làm người dẫn đầu, bạn phải quen với việc bị ném đá. Galileo bị ném đá. Steve Jobs bị ném đá. Elon Musk bị ném đá. Bị gọi là "điên rồ", "phản động", "ảo tưởng" là Huân chương danh dự của những kẻ đi khai phá. Nếu cả đời bạn không ai chửi bạn, nghĩa là bạn sống quá nhạt nhẽo và vô hại.
LỜI CẢNH TỈNH
Xã hội này đang bị chia rẽ sâu sắc không phải vì có quá nhiều ý kiến trái chiều, mà vì có quá ít người biết cách lắng nghe và tranh luận văn minh.
Chúng ta đang sống trong thời đại thông tin nhưng lại tư duy như thời Trung Cổ. Chúng ta cầm iPhone nhưng đầu óc vẫn muốn thiêu sống những ai khác biệt.
Nếu bạn là một người trẻ, hãy nhớ kỹ lời tôi: Sự nghi ngờ là khởi đầu của trí tuệ. Đừng tin sách giáo khoa 100%. Đừng tin báo đài 100%. Đừng tin cả tôi 100%. Hãy đặt câu hỏi. Hãy lật ngược vấn đề. Hãy nhìn vào những góc khuất mà người ta cố tình che đậy.
Một xã hội biết chấp nhận đau thương để sửa sai, chấp nhận tranh luận để tìm giải pháp, đó mới là một xã hội có sức sống. Còn một xã hội chỉ toàn tiếng vỗ tay và những cái gật đầu? Đó là tiệc vui trước giờ tàu Titanic chìm.
Chọn đi: Làm một con cừu ngoan ngoãn trong lò mổ, hay làm một con sói cô độc nhưng tự do trong tư tưởng?
